مير بهروز غيبي - مدیر کل سابق گل و گیاهان زینتی وزارت جهاد کشاورزی - کارشناس ارشد گیاه پزشکی
اكنون كه در نتيجه توجهات دولت محترم به ویژه مسئولين وزارت جهاد كشاورزي، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و سازمان ملی استاندارد ایران ، رعايت مسائل زيست محيطي و بهبود بهداشت عمومي و فراهم نمودن زندگي بهتر و بهره گيري سالم از نعمات خداوندي، اجرای گسترده و سازمان یافته مدیریت تلفیقی آفات، محور توسعه روش هاي کنترل غير شيميايي آفات و بيماري هاي گياهي و علف هاي هرز مي گردد، بي شك اين جنبش علمي و اجتماعي، راهگشاي بسياري از مسائل كنترل غير شيميايي شده و ره آورد و نتايج ارزنده اي براي جامعه خواهد داشت. در اين راستا بنا به وظيفه اي كه بر خود مي دانم، از بابت یاد آوری یک امر مهم، با تدوین و تقدیم مقاله اي به زبان ساده در ارتباط با مصرف سموم در باغات ميوه، تحت عنوان "سمپاشي، آخرين حربه در كنترل آفات" قدم ناچيزي در اين حركت ملي حفظ امنیت حیاتی بخش کشاورزی بردارم.
كشور ايران با داشتن شرايط متنوع اقليمي و آب و هوايي و نيز تمدن چندين هزار ساله، يكي از مراكز با سابقه كشت و كار درختان ميوه در جهان است. در اين رابطه وظيفه خطير حفظ و حراست اين سرمايه هاي ملي از گزند آفات و امراض و علف هاي هرز بر كسي پوشيده نيست. در يك باغ ميوه بايد در نظر داشت كه بيش ترين ميزان محصول معمولأ از باغاتي به دست مي آيد كه در شرايط زراعي مطلوب قرار گرفته باشند كه شامل متناسب بودن درختان ميوه با شرايط آب و هوايي و خاك، نحوه كاشت و داشت آن ها اعم از رعايت فواصل كاشت، عمق كاشت، هرس، شخم يا بيل زدن، كود دادن، آبياري و غيره است. به عبارت ديگر هر نارسايي و كمبود محصول و يا ريزش برگ و ميوه را نبايد به عوامل آفات و بيماري ها ربط داد، بلكه بايد قبلأ از شرايط زراعي مطلوب اطمينان حاصل كرد و در مرحله بعدي نسبت به شناسايي و كنترل آفات و بيماري ها اقدام نمود.
در كشور ما ميوه جات اغلب به صورت تازه خوري مصرف مي شوند و به همين لحاظ مسئله وجود بقاياي سموم در روي ميوه ها و امكان بروز مسموميت مزمن يا حاد مصرف كنندگان بيشتر است؛ اگر چه با رعایت فاصله بين آخرين سمپاشي و برداشت محصول، به ندرت مشكلي پيش مي آيد. لذا ضرورت دارد كه از يك طرف بايد باغداران در اين مورد دقت هاي لازم را بنمايند و توصيه هاي فني و ايمني و بهداشتي را مراعات نمايند و از طرف ديگر مصرف كنندگان توجه فرمایند كه وجود يك لكه كوچك روي ميوه يا كرم خوردگي مختصر به مراتب قابل تحمل تر از پوشانده شدن قشري ماده سمي روي تمام ميوه هاست، چه مي توان آن لكه يا قسمت آفت زده را به آساني جدا كرد، ولي پوشش سمي روي ميوه و يا مقداري كه در داخل آن نفوذ كرده است را نمي توان به آساني از آن جدا نمود.
بايد قبول كرد كه عمليات کنترل جمعیت آفات درجه اول اجتناب ناپذير است و براي اين كار بايد همراه با ساير تجهيزات باغداري، ماشين هاي سمپاش و مقدار كافي مواد شيميايي و سموم مجاز را پيش بيني و تدارك نمود. در انجام عمليات مبارزه بخصوص كاربرد مواد شيميايي اولأ بايد محاسبه شود كه هزينه عمليات مبارزه از خسارتي كه توسط آفات و ساير عوامل بيماري زا وارد مي شود كمتر باشد، در غير اين صورت از نظر اقتصادي عمليات مقرون به صرفه نخواهد بود و ثانيأ مبارزه بايد متكي بر علم و اطلاع از چگونگي وضع آفات و عوامل بيماري زا گياهي و علف هاي هرز در منطقه باشد، در غير اين صورت شاهد اثرات زيان بار مصرف سموم در جوامع زيستي باغات و مزارع و جامعه انساني خواهيم بود. در قديم چنين تصور مي شد كه حشره اي كه در باغات و مزارع ديده مي شود آفت است و دسترنج كشاورزان و باغداران را از دستشان خارج مي كند و بايستي آن ها را معدوم و از خسارت آن ها جلوگيري كرد و در اين رابطه از روش هاي مختلف فيزيكي، مكانيكي و شيميايي مثل روغن ها و مواد معدني براي قلع و قمع آن ها استفاده مي كردند.
اما بعد از جنگ جهاني دوم، مصرف مواد شيميايي مصنوعي متداول شد و به سرعت فراورده هاي شيميايي به نام هاي مختلف حشره كش، قارچ كش، علف كش، و غيره به بازار عرضه گرديد و استفاده از مواد شيميايي در از بين بردن آفات و عوامل بيماري زا گياهي و علف هاي هرز شدت بيشتري گرفت. انسان را اين باور شد كه در جنگ با دشمنان خود يعني آفات پيروز شده است و با توليد اين همه تركيبات گوناگون كه به سهولت نيز توليد و در دسترس قرار مي گرفت، فكر كرد كه مشكلات كشاورزي بر طرف مي شود و با سمپاشي كاري مي كردند كه روي گياهان زراعي و درختان ميوه هميشه يك سپر محافظتي از سم بايد وجود داشته باشد تا آفت و هر حشره اي كه روي آن ها ديده مي شود تلف شوند. با اين ذهنيات متاسفانه بشر نه تنها به آفات فائق نيامد، بلكه مشكلات عديده ديگری نیز به مشكلات قبلي افزوده شد. بطوري كه انسان با کاربرد بي رويه سموم، سبب طغيان آفات جديدي شده و محيط زيست خود را آلوده كرده و موجب بروز بيماري هاي نا شناخته ناشي از مصرف سموم در انسان گرديد.
در يك کنترل اصولي و صحيح آفات، برای حفظ امنیت حیاتی سيستم هاي زراعي مثلأ به يك باغ، بايد به آن ها به عنوان يك محيط زنده نگاه كرد و توجه نمود كه آنجا جامعه اي است كه جانوران زنده مختلف و آفات از جمله حشرات در آنجا زندگي مي كنند و بايستي اين موضوع را مورد دقت قرار داد كه هر يك از جانوران و از جمله حشرات، جايگاه خاص حياتي در آن جامعه دارند و همه حشرات موجود در آن جامعه آفت نيستند، بلكه جزو ضروريات آن جامعه هستند و هر يك از آن ها مي توانند نقش سازنده اي هم داشته باشند. عده اي از حشرات، آفات درجه اول بوده و خطرناك هستند كه اگر عملأ با آنها مبارزه نشود سبب كاهش محصول و حتي عدم برداشت محصول مي گردند. عده اي از حشرات آفات درجه دوم بوده و معمولأ خسارت عمده اي ندارند مگر در مواقع و شرايط خاصي كه حالت طغيان پيدا مي كنند. عده اي از حشرات نیز اگرچه بالقوه هستند و مي توانند خسارت بزنند، ولي در شرايط عادي خسارت آن ها اهميت اقتصادي ندارد. عده اي از حشرات در عمل گرده افشاني نقش مهمي دارند و از اين طريق بر كميت و كيفيت محصول به نحو قابل توجهي مي افزايند. بعضي از حشرات موجود در باغ از نظر روش تغذيه اي گوشتخوار بوده و از پارازيت ها و شكارگرها هستند كه دوستان ما محسوب مي شوند و به عبارت ديگر از حشراتي كه گياه خوار بوده و محصول را مورد حمله قرار مي دهند تغذيه مي كنند كه اين حشرات مفيد احتياج به حمايت دارند و بايد با تمهيداتي، كاري كرد كه عوامل طبيعي كنترل كننده به وظيفه خود عمل نمايند.
بايد پذيرفت كه سمپاشي بي رويه و غير اصولي، تمام موجودات مفيد و غير مفيد را از بين مي برد و سبب طغيان آفاتي مي شود كه قبلأ جمعيت آنها به وسيله دشمنان طبيعي آن ها كنترل و در سطح پايين بوده است.
با افزايش انبوهي جمعيت حشرات و يا ظهور آفات جديد، متاسفانه عده ای علاج واقعه را در اين می بینند كه بايد غلظت و ميزان سم مصرفي را بالا برده و از سموم با طيف عمل وسيع استفاده كرد كه به نوبه خود بروز مسائل و مشكلات ديگري از جمله آلودگي هر چه بيشتر محيط زيست، مسئله مقاومت حشرات به سموم مصرفي و از طرفي هزينه هاي بالاي توليد را به همراه دارد و در نهايت محصول سودآور و بهداشتي توليد نمي شود.
براي رهايي از مشكلات فوق و براي اينكه تعادل جامعه زيستي را در باغات و مزارع حفظ و از آلودگي محيط زيست كاسته شود و عمليات كشاورزي مقرون به صرفه باشد، بايد تمهيدات بيشتري را اعمال نمود تا انبوهي جمعيت حشرات در پايين تر از آستانه زيان اقتصادي قرار گيرد و فكر قلع و قمع آفات را از ذهن دور نمود و سمپاشي را آخرين حربه در كنترل آفات تلقي و از ساير روش هاي مختلف مبارزه مثل زراعي، مكانيكي، فيزيكي، بيولوژيكي، استفاده از ارقام مقاوم و غيره استفاده كرد و اگر قرار است با استفاده از مصرف سموم، جمعيت آفات كنترل گردد، براي كم كردن مشكلات كاربرد سموم، تلفيقي از روش هاي مختلف مبارزه مثل تلفيق روش هاي مبارزه بيولوژيك و شيميايي و يا تلفيق ساير روش ها استفاده كرد و بعد از مطالعه كامل ويژگي هاي زيستي گياه ميزبان و زيست شناسي آفات و حشرات، مراحل حساس و ضربه پذير آن ها را بررسي و تاريخ سمپاشي را طوري تنظيم نمود كه مصادف با فعاليت شكارگرها و پارازيت ها و ساير حشرات مفيد نباشد و سموم كم خطر را با حداقل ميزان مصرف نمود.
بعضي ها فكر مي كنند مبارزه بيولوژيك يعني پرورش و رهاسازي يك عامل بيولوژيك روي آفات و فقط اين فاز را مبارزه بيولوژيك مي دانند؛ درصورتي كه وقتي واژه كنترل بيولوژيك به كار برده مي شود، ضمن كاربرد عملي بكارگيري عوامل مختلف بيولوژيك، بايد به جنبه ديگر آن نيز توجه بيشتري شود و آن حفاظت، حمايت و استفاده غير مستقيم از عوامل طبيعي كنترل كننده موجود در محیط، عليه آفات است و بايد سعي كرد آن ها نقش طبيعي خودشان را ايفا كنند. از آنجايي كه چون مدت ها طول مي كشد تا عوامل بيولوژيك بكارگيري شده و رها گردیده در محل مستقر شده و عمل نمايند، به ناچار بايد روش بيولوژيك با ساير تلفيق شود تا نتيجه مطلوب حاصل شود.
بسياري از پارازيت ها و شكارگرها در عرصه باغ های كشورمان وجود دارند که اگر به آن ها فرصت دهيم، نقش طبيعي خودشان را ايفا مي كنند. براي نيل به اين هدف لازم است هر نوع عمليات كشاورزي به خصوص مصرف حشره كش ها و عمليات اگروتكنيكي از قبيل شخم، هرس، برداشت محصول و كنترل علف هاي هرز حساب شده و بر اساس اصول صحيح انجام گيرد و از آنجائي كه عوامل كنترل كننده طبيعي در اكوسيستم وجود دارد، تلفيق روش هاي زراعي و مكانيكي از ارزش ويژه اي برخوردار است، چون احتياج به هزينه چنداني ندارد و نتيجه خوبي هم مي توان گرفت.
در روش هاي غير شيميايي استفاده از روش بيولوژيك احتياج بيشتري به آموزش دارد، چه در سطح متخصصين و كارشناسان دست اندركار كه بايد درك صحيح از پارازيت، شكارگر و مسائل مختلف اكولوژيكي داشته باشند، چه در سطح جامعه و براي افراد عادي بايد فرهنگ استفاده از اين روش را بالا برد، بطوري كه وقتي صحبت از مبارزه با آفات به روش بيولوژيك مي شود، آن را با مبارزه شيميايي مقايسه نكنند؛ چون در موقع توصيه، همان انتظاري از تلفات را دارند كه از سمپاشي به دست آورده اند و بايد تفهيم كرد كه اين روش مبارزه نتيجه آني ندارد ولي نتيجه آتي دارد و بايد آگاهي مردم در اين زمينه را بالا برد. چرا که مردم عادي در فاصله كوتاه مدت نمي توانند نتيجه را ببينند و ممكن است نسبت به روش مبارزه بيولوژيك بي اعتمادي حاصل و چه بسا با شدت بيشتري به مصرف سموم روي گردان شوند.
اگرچه كاربرد نابجا و بي رويه سموم شيميايي مشكلات عديده اي را در مسائل كشاورزي و بهداشت عمومي جامعه ايجاد مي كند و بايد سمپاشي آخرين حربه در كنترل جمعيت آفات باشد، ولي بايد اذعان كرد كه بكارگيري صحيح و به موقع سموم در بعضي موارد اجتناب ناپذير از جمله هنگام طغیان آفت ها، قاطع ترين و سريعترين وسيله اي است كه عليه آفات بكار گرفته مي شود.
در موقع مصرف سموم بايد به نكات زير توجه بيشتري مبذول شود:
1. آشنايي بيشتر به ويژگي هاي زيستي حشره آفت و پيدا كردن حساسترين مرحله آفت كه مي توان در آن مرحله سموم را مصرف كرد و در عين حال كم خطرترين مرحله براي عوامل مفيد باشد. بطوري كه ميزان سم مصرفي كمتر شده و از سموم با دامنه وسيع كمتر استفاده و تعداد دفعات سمپاشي را كاهش داد.
2. هدف از مبارزه شيميايي نبايد كشتن و قلع و قمع 100درصد آفات باشد، بلكه هدف پايين آوردن جمعيت آفات به زير آستانه زيان اقتصادي باشد؛ به نحوي كه با تقليل جمعيت آفت، ساير روش هاي مبارزه روي آن كارسازتر باشند، بطور مثال با مصرف سم، جمعيت آفت را پايين آورده و سبب فعال شدن عوامل كنترل كننده طبيعي در روي مابقي جمعيت آفت گرديد.
3. تا حد امكان از سموم اختصاصي استفاده شود، مثل سموم مجاز سيستميك كه فقط روي حشرات مكنده اثر مي گذارند يا سمومي كه سبب اختلال در پوست اندازي لاروهايي مي شوند كه از اين سم تغذيه مي كنند و به عبارت ديگر چون اثر تماسي ندارد روي پارازيت و شكارگرها بي اثر مي شود. يا استفاده از موادي كه روي رفتار حشره اثر گذاشته و بطور مثال سبب دور شدن آن و يا عدم تغذيه از گياه آلوده به سم مي شوند.
4. بالا بردن آگاهي كشاورزان و باغداران براي رعايت جدي توصيه هاي فني شبكه هاي مراقبت آفات و بيماري هاي گياهي استان
5. سوق دادن توصيه هاي فني براي بكارگيري روش هاي غير شيميايي در كنترل آفات و بيماري هاي گياهي و علف هاي هرز
6. پرهیز کشاورزان از مصرف خود سرانه سموم و بدون نسخه گیاه پزشکی و بدون مشورت با مشاورین و کارشناسان ذی صلاح
اكنون كه در نتيجه توجهات دولت محترم به ویژه مسئولين وزارت جهاد كشاورزي، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و سازمان ملی استاندارد ایران ، رعايت مسائل زيست محيطي و بهبود بهداشت عمومي و فراهم نمودن زندگي بهتر و بهره گيري سالم از نعمات خداوندي، اجرای گسترده و سازمان یافته مدیریت تلفیقی آفات، محور توسعه روش هاي کنترل غير شيميايي آفات و بيماري هاي گياهي و علف هاي هرز مي گردد، بي شك اين جنبش علمي و اجتماعي، راهگشاي بسياري از مسائل كنترل غير شيميايي شده و ره آورد و نتايج ارزنده اي براي جامعه خواهد داشت. در اين راستا بنا به وظيفه اي كه بر خود مي دانم، از بابت یاد آوری یک امر مهم، با تدوین و تقدیم مقاله اي به زبان ساده در ارتباط با مصرف سموم در باغات ميوه، تحت عنوان "سمپاشي، آخرين حربه در كنترل آفات" قدم ناچيزي در اين حركت ملي حفظ امنیت حیاتی بخش کشاورزی بردارم.
كشور ايران با داشتن شرايط متنوع اقليمي و آب و هوايي و نيز تمدن چندين هزار ساله، يكي از مراكز با سابقه كشت و كار درختان ميوه در جهان است. در اين رابطه وظيفه خطير حفظ و حراست اين سرمايه هاي ملي از گزند آفات و امراض و علف هاي هرز بر كسي پوشيده نيست. در يك باغ ميوه بايد در نظر داشت كه بيش ترين ميزان محصول معمولأ از باغاتي به دست مي آيد كه در شرايط زراعي مطلوب قرار گرفته باشند كه شامل متناسب بودن درختان ميوه با شرايط آب و هوايي و خاك، نحوه كاشت و داشت آن ها اعم از رعايت فواصل كاشت، عمق كاشت، هرس، شخم يا بيل زدن، كود دادن، آبياري و غيره است. به عبارت ديگر هر نارسايي و كمبود محصول و يا ريزش برگ و ميوه را نبايد به عوامل آفات و بيماري ها ربط داد، بلكه بايد قبلأ از شرايط زراعي مطلوب اطمينان حاصل كرد و در مرحله بعدي نسبت به شناسايي و كنترل آفات و بيماري ها اقدام نمود.
در كشور ما ميوه جات اغلب به صورت تازه خوري مصرف مي شوند و به همين لحاظ مسئله وجود بقاياي سموم در روي ميوه ها و امكان بروز مسموميت مزمن يا حاد مصرف كنندگان بيشتر است؛ اگر چه با رعایت فاصله بين آخرين سمپاشي و برداشت محصول، به ندرت مشكلي پيش مي آيد. لذا ضرورت دارد كه از يك طرف بايد باغداران در اين مورد دقت هاي لازم را بنمايند و توصيه هاي فني و ايمني و بهداشتي را مراعات نمايند و از طرف ديگر مصرف كنندگان توجه فرمایند كه وجود يك لكه كوچك روي ميوه يا كرم خوردگي مختصر به مراتب قابل تحمل تر از پوشانده شدن قشري ماده سمي روي تمام ميوه هاست، چه مي توان آن لكه يا قسمت آفت زده را به آساني جدا كرد، ولي پوشش سمي روي ميوه و يا مقداري كه در داخل آن نفوذ كرده است را نمي توان به آساني از آن جدا نمود.
بايد قبول كرد كه عمليات کنترل جمعیت آفات درجه اول اجتناب ناپذير است و براي اين كار بايد همراه با ساير تجهيزات باغداري، ماشين هاي سمپاش و مقدار كافي مواد شيميايي و سموم مجاز را پيش بيني و تدارك نمود. در انجام عمليات مبارزه بخصوص كاربرد مواد شيميايي اولأ بايد محاسبه شود كه هزينه عمليات مبارزه از خسارتي كه توسط آفات و ساير عوامل بيماري زا وارد مي شود كمتر باشد، در غير اين صورت از نظر اقتصادي عمليات مقرون به صرفه نخواهد بود و ثانيأ مبارزه بايد متكي بر علم و اطلاع از چگونگي وضع آفات و عوامل بيماري زا گياهي و علف هاي هرز در منطقه باشد، در غير اين صورت شاهد اثرات زيان بار مصرف سموم در جوامع زيستي باغات و مزارع و جامعه انساني خواهيم بود. در قديم چنين تصور مي شد كه حشره اي كه در باغات و مزارع ديده مي شود آفت است و دسترنج كشاورزان و باغداران را از دستشان خارج مي كند و بايستي آن ها را معدوم و از خسارت آن ها جلوگيري كرد و در اين رابطه از روش هاي مختلف فيزيكي، مكانيكي و شيميايي مثل روغن ها و مواد معدني براي قلع و قمع آن ها استفاده مي كردند.
اما بعد از جنگ جهاني دوم، مصرف مواد شيميايي مصنوعي متداول شد و به سرعت فراورده هاي شيميايي به نام هاي مختلف حشره كش، قارچ كش، علف كش، و غيره به بازار عرضه گرديد و استفاده از مواد شيميايي در از بين بردن آفات و عوامل بيماري زا گياهي و علف هاي هرز شدت بيشتري گرفت. انسان را اين باور شد كه در جنگ با دشمنان خود يعني آفات پيروز شده است و با توليد اين همه تركيبات گوناگون كه به سهولت نيز توليد و در دسترس قرار مي گرفت، فكر كرد كه مشكلات كشاورزي بر طرف مي شود و با سمپاشي كاري مي كردند كه روي گياهان زراعي و درختان ميوه هميشه يك سپر محافظتي از سم بايد وجود داشته باشد تا آفت و هر حشره اي كه روي آن ها ديده مي شود تلف شوند. با اين ذهنيات متاسفانه بشر نه تنها به آفات فائق نيامد، بلكه مشكلات عديده ديگری نیز به مشكلات قبلي افزوده شد. بطوري كه انسان با کاربرد بي رويه سموم، سبب طغيان آفات جديدي شده و محيط زيست خود را آلوده كرده و موجب بروز بيماري هاي نا شناخته ناشي از مصرف سموم در انسان گرديد.
در يك کنترل اصولي و صحيح آفات، برای حفظ امنیت حیاتی سيستم هاي زراعي مثلأ به يك باغ، بايد به آن ها به عنوان يك محيط زنده نگاه كرد و توجه نمود كه آنجا جامعه اي است كه جانوران زنده مختلف و آفات از جمله حشرات در آنجا زندگي مي كنند و بايستي اين موضوع را مورد دقت قرار داد كه هر يك از جانوران و از جمله حشرات، جايگاه خاص حياتي در آن جامعه دارند و همه حشرات موجود در آن جامعه آفت نيستند، بلكه جزو ضروريات آن جامعه هستند و هر يك از آن ها مي توانند نقش سازنده اي هم داشته باشند. عده اي از حشرات، آفات درجه اول بوده و خطرناك هستند كه اگر عملأ با آنها مبارزه نشود سبب كاهش محصول و حتي عدم برداشت محصول مي گردند. عده اي از حشرات آفات درجه دوم بوده و معمولأ خسارت عمده اي ندارند مگر در مواقع و شرايط خاصي كه حالت طغيان پيدا مي كنند. عده اي از حشرات نیز اگرچه بالقوه هستند و مي توانند خسارت بزنند، ولي در شرايط عادي خسارت آن ها اهميت اقتصادي ندارد. عده اي از حشرات در عمل گرده افشاني نقش مهمي دارند و از اين طريق بر كميت و كيفيت محصول به نحو قابل توجهي مي افزايند. بعضي از حشرات موجود در باغ از نظر روش تغذيه اي گوشتخوار بوده و از پارازيت ها و شكارگرها هستند كه دوستان ما محسوب مي شوند و به عبارت ديگر از حشراتي كه گياه خوار بوده و محصول را مورد حمله قرار مي دهند تغذيه مي كنند كه اين حشرات مفيد احتياج به حمايت دارند و بايد با تمهيداتي، كاري كرد كه عوامل طبيعي كنترل كننده به وظيفه خود عمل نمايند.
بايد پذيرفت كه سمپاشي بي رويه و غير اصولي، تمام موجودات مفيد و غير مفيد را از بين مي برد و سبب طغيان آفاتي مي شود كه قبلأ جمعيت آنها به وسيله دشمنان طبيعي آن ها كنترل و در سطح پايين بوده است.
با افزايش انبوهي جمعيت حشرات و يا ظهور آفات جديد، متاسفانه عده ای علاج واقعه را در اين می بینند كه بايد غلظت و ميزان سم مصرفي را بالا برده و از سموم با طيف عمل وسيع استفاده كرد كه به نوبه خود بروز مسائل و مشكلات ديگري از جمله آلودگي هر چه بيشتر محيط زيست، مسئله مقاومت حشرات به سموم مصرفي و از طرفي هزينه هاي بالاي توليد را به همراه دارد و در نهايت محصول سودآور و بهداشتي توليد نمي شود.
براي رهايي از مشكلات فوق و براي اينكه تعادل جامعه زيستي را در باغات و مزارع حفظ و از آلودگي محيط زيست كاسته شود و عمليات كشاورزي مقرون به صرفه باشد، بايد تمهيدات بيشتري را اعمال نمود تا انبوهي جمعيت حشرات در پايين تر از آستانه زيان اقتصادي قرار گيرد و فكر قلع و قمع آفات را از ذهن دور نمود و سمپاشي را آخرين حربه در كنترل آفات تلقي و از ساير روش هاي مختلف مبارزه مثل زراعي، مكانيكي، فيزيكي، بيولوژيكي، استفاده از ارقام مقاوم و غيره استفاده كرد و اگر قرار است با استفاده از مصرف سموم، جمعيت آفات كنترل گردد، براي كم كردن مشكلات كاربرد سموم، تلفيقي از روش هاي مختلف مبارزه مثل تلفيق روش هاي مبارزه بيولوژيك و شيميايي و يا تلفيق ساير روش ها استفاده كرد و بعد از مطالعه كامل ويژگي هاي زيستي گياه ميزبان و زيست شناسي آفات و حشرات، مراحل حساس و ضربه پذير آن ها را بررسي و تاريخ سمپاشي را طوري تنظيم نمود كه مصادف با فعاليت شكارگرها و پارازيت ها و ساير حشرات مفيد نباشد و سموم كم خطر را با حداقل ميزان مصرف نمود.
بعضي ها فكر مي كنند مبارزه بيولوژيك يعني پرورش و رهاسازي يك عامل بيولوژيك روي آفات و فقط اين فاز را مبارزه بيولوژيك مي دانند؛ درصورتي كه وقتي واژه كنترل بيولوژيك به كار برده مي شود، ضمن كاربرد عملي بكارگيري عوامل مختلف بيولوژيك، بايد به جنبه ديگر آن نيز توجه بيشتري شود و آن حفاظت، حمايت و استفاده غير مستقيم از عوامل طبيعي كنترل كننده موجود در محیط، عليه آفات است و بايد سعي كرد آن ها نقش طبيعي خودشان را ايفا كنند. از آنجايي كه چون مدت ها طول مي كشد تا عوامل بيولوژيك بكارگيري شده و رها گردیده در محل مستقر شده و عمل نمايند، به ناچار بايد روش بيولوژيك با ساير تلفيق شود تا نتيجه مطلوب حاصل شود.
بسياري از پارازيت ها و شكارگرها در عرصه باغ های كشورمان وجود دارند که اگر به آن ها فرصت دهيم، نقش طبيعي خودشان را ايفا مي كنند. براي نيل به اين هدف لازم است هر نوع عمليات كشاورزي به خصوص مصرف حشره كش ها و عمليات اگروتكنيكي از قبيل شخم، هرس، برداشت محصول و كنترل علف هاي هرز حساب شده و بر اساس اصول صحيح انجام گيرد و از آنجائي كه عوامل كنترل كننده طبيعي در اكوسيستم وجود دارد، تلفيق روش هاي زراعي و مكانيكي از ارزش ويژه اي برخوردار است، چون احتياج به هزينه چنداني ندارد و نتيجه خوبي هم مي توان گرفت.
در روش هاي غير شيميايي استفاده از روش بيولوژيك احتياج بيشتري به آموزش دارد، چه در سطح متخصصين و كارشناسان دست اندركار كه بايد درك صحيح از پارازيت، شكارگر و مسائل مختلف اكولوژيكي داشته باشند، چه در سطح جامعه و براي افراد عادي بايد فرهنگ استفاده از اين روش را بالا برد، بطوري كه وقتي صحبت از مبارزه با آفات به روش بيولوژيك مي شود، آن را با مبارزه شيميايي مقايسه نكنند؛ چون در موقع توصيه، همان انتظاري از تلفات را دارند كه از سمپاشي به دست آورده اند و بايد تفهيم كرد كه اين روش مبارزه نتيجه آني ندارد ولي نتيجه آتي دارد و بايد آگاهي مردم در اين زمينه را بالا برد. چرا که مردم عادي در فاصله كوتاه مدت نمي توانند نتيجه را ببينند و ممكن است نسبت به روش مبارزه بيولوژيك بي اعتمادي حاصل و چه بسا با شدت بيشتري به مصرف سموم روي گردان شوند.
اگرچه كاربرد نابجا و بي رويه سموم شيميايي مشكلات عديده اي را در مسائل كشاورزي و بهداشت عمومي جامعه ايجاد مي كند و بايد سمپاشي آخرين حربه در كنترل جمعيت آفات باشد، ولي بايد اذعان كرد كه بكارگيري صحيح و به موقع سموم در بعضي موارد اجتناب ناپذير از جمله هنگام طغیان آفت ها، قاطع ترين و سريعترين وسيله اي است كه عليه آفات بكار گرفته مي شود.
در موقع مصرف سموم بايد به نكات زير توجه بيشتري مبذول شود:
1. آشنايي بيشتر به ويژگي هاي زيستي حشره آفت و پيدا كردن حساسترين مرحله آفت كه مي توان در آن مرحله سموم را مصرف كرد و در عين حال كم خطرترين مرحله براي عوامل مفيد باشد. بطوري كه ميزان سم مصرفي كمتر شده و از سموم با دامنه وسيع كمتر استفاده و تعداد دفعات سمپاشي را كاهش داد.
2. هدف از مبارزه شيميايي نبايد كشتن و قلع و قمع 100درصد آفات باشد، بلكه هدف پايين آوردن جمعيت آفات به زير آستانه زيان اقتصادي باشد؛ به نحوي كه با تقليل جمعيت آفت، ساير روش هاي مبارزه روي آن كارسازتر باشند، بطور مثال با مصرف سم، جمعيت آفت را پايين آورده و سبب فعال شدن عوامل كنترل كننده طبيعي در روي مابقي جمعيت آفت گرديد.
3. تا حد امكان از سموم اختصاصي استفاده شود، مثل سموم مجاز سيستميك كه فقط روي حشرات مكنده اثر مي گذارند يا سمومي كه سبب اختلال در پوست اندازي لاروهايي مي شوند كه از اين سم تغذيه مي كنند و به عبارت ديگر چون اثر تماسي ندارد روي پارازيت و شكارگرها بي اثر مي شود. يا استفاده از موادي كه روي رفتار حشره اثر گذاشته و بطور مثال سبب دور شدن آن و يا عدم تغذيه از گياه آلوده به سم مي شوند.
4. بالا بردن آگاهي كشاورزان و باغداران براي رعايت جدي توصيه هاي فني شبكه هاي مراقبت آفات و بيماري هاي گياهي استان
5. سوق دادن توصيه هاي فني براي بكارگيري روش هاي غير شيميايي در كنترل آفات و بيماري هاي گياهي و علف هاي هرز
6. پرهیز کشاورزان از مصرف خود سرانه سموم و بدون نسخه گیاه پزشکی و بدون مشورت با مشاورین و کارشناسان ذی صلاح
نظر شما